«Գրականությունը, պոեզիան իմ կյանքում գլխավորն էին, մնացած ամեն բան պտտվում էր սրանց շուրջը»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է բանաստեղծ, տիկնիկագործ, Մոսկվայի գրողների միության, Հայաստանի դիզայներների միության անդամ, Երևանի գեղարվեստի պետական ակադեմիայի պրոֆեսոր ՎԵՏԱ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԸ:

-Տիկին Գրիգորյան, 2012-ին լույս է տեսել Ձեր բանաստեղծությունների ընտրանին: Բացի այդ, Դուք 80-ն անց տարիքում շարունակում եք դասավանդել Երևանի գեղարվեստի ակադեմիայում, ստեղծել տիկնիկներ, ժամանակ հատկացնել Ձեր երաժշտական նախասիրություններին: Ինչպե՞ս է դա Ձեզ հաջողվում:
-Երկար ժամանակ Երևանում մշտական բնակություն հաստատելը ես նպատակահարմար չէի համարում, որովհետև ինձ պետք էր ռուսաց լեզվի տարերքը` իբրև ռուսերեն գրող բանաստեղծի: Ծնված լինելով Թբիլիսիում, կրթություն ստացած լինելով Մոսկվայում` ես միայն երեսունն անց տարիքում ճանաչեցի ու սիրեցի Հայաստանը, իմ ժողովրդին: Գրականությունը, պոեզիան իմ ներքին կյանքում գլխավորն էին, մնացած ամեն բան պտտվում էր սրանց շուրջը: Բայց առօրյայում լիովին զոհաբերել եմ ինձ, իմ հետաքրքրությունները հանուն ընտանիքի: Բանաստեղծություններիցս էլ երևում է, որ ողջ կյանքս զոհաբերություն է եղել: Դրանցում արտացոլված է խորհրդային շարքային ինտելիգենտի կյանքը, որն ապրում էր հոգևոր դիսկոմֆորտի պայմաններում: Հետպատերազմյան կարճատև «ձնհալից» հետո` վաղ 60-ականների մթնոլորտին հաջորդեց խոր ռեակցիա, որն ավարտվեց Միության փլուզումով: Հենց այդ տրամադրություններն էլ արտահայտվեցին իմ բանաստեղծություններից շատերում: Ես մանկուց սիրում էի նկարել: Լավ տրամադրության դեպքում նկարելու ցանկություն էի ունենում, իսկ տխուր մտքերն ինքնըստինքյան բանաստեղծություն էին դառնում։ Որոշակի հանգամանքների բերումով եմ հայտնվել գեղարվեստի ակադեմիայում, 1967 թվականին: Դասավանդում եմ կոմպոզիցիա «Համակարգչային գրաֆիկայի և կիրառական արվեստի» ամբիոնում: Ժամանակին գրել եմ «Կոմպոզիցիայի հիմունքներ» ուսումնամեթոդական ձեռնարկը: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո միախառնվել էին բոլոր ազգությունները: Երկաթե վարագույրը ճեղքվել էր, և Ռուսաստանը հայտնվել էր միջազգային հասարակական, առևտրական, արդյունաբերական հարաբերությունների մեջ: Ձևավորվել էին որոշակի կապեր արտասահմանի հետ: Եվ պարզ էր դարձել, որ հնարավոր չէ մրցակցել արտասահմանյան արտադրատեսակների հետ, որովհետև բարձրորակ ապրանք ունենալով հանդերձ` Ռուսաստանը, Խորհրդային Միությունը այն չէր ներկայացնում պատշաճ ձևավորմամբ, ճիշտ գովազդով: Փաթեթավորում` որպես այդպիսին, պարզապես գոյություն չուներ: Ստվարաթղթե տուփերի մեջ լցված էր ապրանքը, և վերջ: Ոչ ոք այս մասին չէր մտածել, ոչ մեկին դա պետք չէր, որովհետև մինչ այդ չէր եղել մրցակցության խնդիր, համեմատության եզրեր գոյություն չէին ունեցել: Ամբողջ առևտուրը կատարվել էր միևնույն շրջանի ներսում, և մտահոգվելու բան չէին ունեցել: Բայց երբ կապեր ձևավորվեցին արտասահմանի հետ, ստիպված եղան հաշվի նստելու ապրանքի արտաքին ձևավորման, համապատասխան գովազդի հանգամանքների հետ: Կառավարությունը հասկացավ, որ այդ կերպ շարունակել չի կարելի: Պետք է ինչ-որ բան մտածել: Փաթեթավորումը հանկարծ դարձավ այնպիսի՜ կարևոր բան: Եվ ահա ընթացք տվեցին այդ նոր ուղղությանը` գեղարվեստական նախագծումին: Դեռևս ցարական ժամանակներից գոյություն ունեցող հիմքի վրա ձևավորեցին գեղարվեստական նախագծումի ուսուցման բաժինները ողջ Միության տարածքով: «Դիզայն» բառը մեր իրականություն ներմուծվելուց հետո մեր գեղարվեստական-նախագծային գործունեությունն սկսեց կոչվել դիզայն: Արտասահմանում այս ոլորտը` արդյունաբերական, կիրառական գրաֆիկան, կոչվում է գրաֆիկական դիզայն: Մասնագիտությամբ ես գեղարվեստական խմբագիր եմ: Մեր խնդիրն է ստեղծել առարկայական միջավայր, տեղեկատվական միջավայր այն նպատակի համար, որպեսզի մարդու համար հարմարավետ լինի ապրել այս աշխարհում: Միայն թե գրաֆիկական դիզայնը ոչ թե զբաղվում է առարկաներով, այլ տեղեկատվությամբ: Մենք այս կամ այն մտքերը, գաղափարները վերածում ենք նկարների և տեքստերի: Եվ այդ ամենը պետք է անել այնպես, որ մարդն իսկույն ըմբռնի այն, հասկանա գովազդը: Համակարգչային գրաֆիկան հնարավորություն է տալիս էլեկտրոնիկայի միջոցով անելու այն ամենը, ինչ ժամանակին անում էին ձեռքով: Համակարգիչը դարձել է գործիք մեզ համար: Գործիք, որով ստեղծվում են իմաստալից բաներ: Գրաֆիկական դիզայնը տեղեկատվական հոսքով սպասարկում է հասարակությանը, գիտությանը, արվեստին:

-Դուք ստեղծել եք բազմաթիվ տիկնիկներ: Պատմե՛ք, խնդրեմ, դրանց մասին:
-Իմ տիկնիկները կիրառական արվեստի նմուշներ չեն: Դրանք թատերական տիկնիկներ չեն, խաղալիք տիկնիկներ չեն, ներհարդարանքին ծառայող տիկնիկներ չեն: Դրանք պերսոնաժ-տիկնիկներ են: Նույնիսկ չի կարելի դրանք տիկնիկներ անվանել: Սա արվեստի բազմազանության դրսևորումներից մեկն է, ինչ-որ նոր բան: Նույնիսկ կարծիք եմ լսել, որ սրանք ոչ թե տիկնիկներ են, այլ քանդակներ: Ես ստեղծել եմ կոնկրետ կերպարներ: Սրանք ինչ-որ իմաստով անձնավորված տիկնիկներ են` արված ամենատարբեր հումքից` ինքնաչորացող կավ, զանազան գործվածքներ: Ես սիրում եմ մարդկային դեմքերը: Երբեք չեմ ձգտել նկարել բնություն, ինչ-որ առարկաներ: Հետաքրքրվել եմ մարդկային դեմքերով և ստեղծել այս տիկնիկները: Եվ սա նաև իմ պոեզիայում է արտահայտված: Ես մարդ եմ, որը սիրում է մարդկանց: Գուցե և` իդեալականացնում: Իմ բանաստեղծություններում ոչ մի չար կերպար չկա: Ըստ որում` դրանք գերազանցապես հայեր են: Իմ տիկնիկների կերպարները տարբեր են: Օրինակ` Պոետը, Իշխանությունը, Արդարադատությունը: Արդարադատությունը պարանով կապված է Իշխանությանը: Նա մի աչքը փակել է, մյուսով նայում է երկինք. բարձրագույն իշխանությունը երկնքում է, չէ՞: Իսկ այն ամենի դեմ, ինչ կատարվում է երկրի վրա, ավելի լավ է փակել աչքերը: Ձեռքում էլ կշեռքն է: Բայց այն, որ նա պարանով կապված է Իշխանությանը, նշանակում է, որ ճշմարտություն, արդարություն չկա: Սա է այդ կերպարի էությունը: Հայաստանը խորհրդանշող տիկնիկը ծեր, վշտահար կին է, ամբողջովին կապված է պարաններով: Նրա դեմքը թախիծ է արտահայտում: Նա մտածում է, թե ինչպես պիտի հաղթահարի այսօրվա դժվարությունները: Պոետին նախապես նկարել էի բաց աչքերով, բայց հետո աչքերը փակ պատրաստեցի. նա չի ուզում տեսնել այն ամենը, ինչ կատարվում է աշխարհում: Թիֆլիսահայի տիկնիկը առևտրականի բարեհաճ կերպարն է ներկայացնում: Գրեթե բոլոր տիկնիկների գլուխները շարժվում են. դա իմ սկզբունքն է: Երբ գլուխները շարժվում են, նրանք կարծես կենդանանում են: Իսկ հագուստը պատրաստում եմ այն ամենից, ինչ լինում է ձեռքիս տակ: Քաթան, թուղթ, պարան, լրագրեր: Ես չեմ կենտրոնանում հագուստի վրա, այն ինձ համար կարևոր չէ: Միայն պետք է, որ չխանգարի, համահունչ լինի կերպարին: Հագուստը պետք է ընդամենը լրացնի կերպարը:

-Բուլատ Օկուջավան Ձեր պոեզիայի մասին բարձր գնահատանքի խոսք է ասել, որը տպագրված է Ձեր գրքի կազմին: Ի՞նչ առիթով է դա ասվել:
-Երբ պետք է ընդունվեի Մոսկվայի գրողների միություն, հարկավոր էր երկու մարդու կարծիք: Մի կարծիքը գրեց Սեդա Վերմիշևան, որին ծանոթ էի վաղուց, մյուսը` Բուլատ Օկուջավան: Բուլատ Օկուջավայի հետ անձամբ չեմ շփվել: Նա պարզապես կարդացել էր իմ բանաստեղծություններն ու գրել կարծիքը, որը դարձավ գրողների միություն ընդունվելու իմ երաշխավորագրերից մեկը: Նրան ճանաչողներն ինձ ասում էին. «Հը՞, էլի երեք տո՞ղ է գրել»: Իսկ ես ասում էի. «Ո՛չ, ինչո՞ւ երեք, վեց-յոթ տող է գրել»: Փաստորեն, նա ոչ մեկի մասին երեք տողից ավելի չէր գրում: Ես, այս իմաստով, բացառություն էի:
-Այսպիսի տողեր ունեք. «Ես մեկ ուղղությամբ չեմ աճում, այդ պատճառով էլ մեծ բարձունքների չեմ հասնում»: Ո՞րն է այն բարձունքը, որին ձգտել ու չեք հասել:
-Ես ձգտում էի հասնել կատարելության: Ոչ` կարիերայի առումով: Կատարելության` պոեզիայի մեջ, բանաստեղծությամբ ասելիքս արտահայտելու մեջ: Բայց դրա համար պահանջվող ժամանակը չեմ ունեցել: Շատ ժամանակ եմ հատկացրել ամուսնուս, երեխաներիս, աշխատանքիս: Չեմ շրջագայել աշխարհով մեկ: Իմ պոեզիան գնում է դեպի խորք, նայում է մարդու հոգու մեջ: Բանաստեծությունն իմ անկեղծ ինքնարտահայտման ձևն է: Բայց մեծ հաշվով ես բանաստեղծություններով լրջորեն չեմ զբաղվել և ինձ պոետ չեմ անվանում, թեև միշտ գրել եմ: Առաջին գիրքս տպագրվել է, երբ 45 տարեկան էի: Այնինչ բանաստեղծություններ գրում էի մանկուց:
-Դուք բավական մեծ տարիքում` 70-ում, սովորել եք ջութակ նվագել:
-Դե՜, ես նվագում եմ ինձ համար. մի քանի դասական ստեղծագործություն` նոտաներով, ու ցանկացած սիրված մեղեդի` լսողությամբ: Իմ բոլոր ունակությունները սովորական են: Նշանակալի ոչինչ իմ մեջ չկա: Ես Ալեքսանդր Բաժբեուկ-Մելիքյանի մոտ գեղանկարչություն էի սովորում, և նա մեծ հույսեր էր ինձ հետ կապում: Բայց երբ այլ ուղղությամբ գնացի, ընդունվեցի Մոսկվայի պոլիգրաֆիկ ինստիտուտի գրքերի ձևավորման ֆակուլտետ, նա նույնիսկ նեղացավ ինձնից: Ինչ արած, կյանքն այդպես դասավորվեց:
-Մի բանաստեղծության մեջ գրում եք, որ չքնաղ է մեղք չճաշակած, մարդկային ձգտումներից անմասն մնացած հրեշտակը, բայց, այդուհանդերձ, մեզ ավելի հոգեհարազատ է երեք անգամ մեղանչած Պետրոսը, որ դարձավ հիմնաքարը, հիմքերի հիմքը: Ըստ Ձեզ` մեղքի բացակայությունը գունազրկո՞ւմ է կյանքը:
-Ո՛չ: Ես ուզում եմ ասել, որ երբ մարդը մեղք է գործել, ապա ապաշխարել է, հասկացել, թե ինչ է արել և ինչու, դրանից հետո նա կարծես արդեն կոփել է իրեն, իմաստնացել: Այդ մարդու վրա կարելի է հույս դնել: Հիսուսը հենց նրան ընտրեց: Ասաց` դու ինձ կդավաճանես երեք անգամ: Բայց, այդուհանդերձ, ընտրեց Պետրոսին: Դա հերոսական կերպար է: Հերոսը նա չէ, ով երբեք չի սխալվում, չի թուլանում: Ո՛չ: Երբ մարդը մեղք գործելուց հետո ուրախությամբ է վերապրում իր արածը, պատրաստ է կրկնելու այն, դա այլ բան է: Իսկ երբ նա մեղք է գործում, բայց հետո գիտակցում է արածը, տանջվում դրա համար, դրանով իսկ մաքրվում է, արդարանում: Մեղսագործությունը մարդու վախճանը չէ, վերջնագիծը չէ: Վախճանը, վերջնագիծը նրա արձագանքն է այդ մեղքին: Նա կշարունակի ավելի խո՞ր ընկնել, թե՞ կանգ կառնի ու կվանվի իր մեղքից. սա է կարևոր:
-Դուք և Ձեր պատանեկան սերը հարկադրված եք եղել բաժանվելու միմյանցից` Ձեր ընտանեկան հանգամանքների և նրա առողջական խնդիրների պատճառով: Այս թեման գլխավորն ու ամենահուզիչն է Ձեր պոեզիայում: Իմ անձնական կարծիքով` այդ չկայացած ճակատագրի լավագույն արտահայտությունը «Երազ» բանաստեղծությունն է: Դուք դեռ սիրահարվա՞ծ եք:
-Իմ զգացմունքը չի վերածվել ֆիզիկական սիրո, այն մնացել է հոգևոր տիրույթում: Երբ մարդը ֆիզիկական հարաբերության մեջ է մտնում, փոխում է իր սիրո ուղղվածությունը: Սերն այդ դեպքում այլ կերպ է արտահայտվում: Ֆիզիկան այլ բան է: Այն մարդուն դնում է այլ վիճակների մեջ, սերն ունենում է այլ դրսևորումներ: Ծնվում են երեխաներ, ձևավորվում են ընտանեկան հարաբերություններ, իրենն է պարտադրում կենցաղը: Իսկ քանի որ իմ և նրա միջև դա չի եղել, սերը հոգևոր դաշտից դուրս չի եկել: Իսկ չի եղել, որովհետև ես մտածել եմ, որ եթե ճակատագիրը մարդկանց բաժանում է, ուրեմն պետք չէ շարունակել հարաբերությունները: Դա ընդամենը կբարդացնի կյանքը: Երբ մարդիկ թևակոխում են հաջորդ` ֆիզիկական սահմանագծից ներս, արդեն ցանկանում են մշտապես այնտեղ լինել: Իսկ եթե դա չի պատահել, ուրեմն դու հոգով ես տեղափոխվում մեկ այլ վիճակ, և արդեն հարաբերությունները դառնում են սոսկ հոգևոր: Կնոջ ներսում ֆիզիկական կապից հետո բաժանման պարագայում գլուխ է բարձրացնում ատելությունը սիրած տղամարդու նկատմամբ: Իսկ ես չեմ կարող հասկանալ, թե ի՞նչ սիրո մասին է խոսքը, եթե այն հետո վերածվում է ատելության: Ես գիտեմ` որն է իմ մեղքը, որը` նրանը: Բայց դա նույնիսկ մեղք չէ, այլ հանգամանքների պարտադրանք: Եթե անպարկեշտորեն դատենք երևույթների մասին, կարելի է շատ վատ բաներ ասել: Մարդիկ սովորաբար էժանացնում, մանրացնում են ամեն ինչ: Եվ դա նրանց բաժանում է իրարից: Իսկ ես չեմ խզել հարաբերություններս այդ մարդու հետ: Ողջ կյանքում նամակագրական կապի մեջ եմ եղել: Մեր բարեկամությունը շարունակվել է ու հիմա էլ շարունակվում է նրա որդու հետ, որը նույնպես բանաստեղծություններ է գրում: Այդ մարդու հետ մենք կապված ենք եղել Աստծով: Նույնիսկ չգիտեմ` ինչպես ենք կապված եղել: Բայց անվիճելի է, որ կա աստվածային սեր և մարմնական սեր: Աստվածային, այսինքն` Աստծո սերը մարդու հանդեպ: Եվ դա արտահայտվում է հետևյալ կերպ. Աստված կարող է փորձություններ, հիվանդություն ու տառապանք ուղարկել, որպեսզի մարդը, անցնելով դրանց միջով, հաղթահարելով դրանք, ավելի մերձենա Աստծուն: Աստվածային սերը մարդուն կատարելության է հասցնում` հոգևոր առումով: Այդ սերը քեզ տառապանք է պատճառում, իսկ դու պատասխանում ես ոչ թե չարությամբ, այլ հենց սիրով: Այդ դեպքում դու դառնում ես առավել լավը, առավել երջանիկ: Բայց դա ապրել, կարողանալ է պետք: Եվ ես չեմ զղջում, որ իմ կյանքն այդպես է դասավորվել: Մարդու համար գլխավորը պիտի լինի այն, որ նա չվնասի ուրիշներին: Կյանքի նկատմամբ իմ հայեցակետը, հնարավոր է, երևում է իմ բանաստեղծություններում: Դա կյանքի բարոյական ասպեկտն է. չանել ոչ մի վատ բան կյանքում: Իհարկե, բացարձակ իմաստով դա անհնար է: Գոնե պետք է աշխատել, որ չանես վատ բան, ապրես խղճի մտոք: Չի կարելի այս աշխարհում վատ բան անել, չի կարելի շեղվել պատվիրաններից, որպեսզի չպղծենք Տիեզերքը: Չէ՞ որ մենք կապված ենք նրա հետ: Իսկ թե ինչ կլինի մյուս կյանքում, մյուս աշխարհում, ես չգիտեմ, թեև հավատում եմ Աստծուն:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ